Jemen Penjajah Belene i Gayo

Tengel 8 Februari 1904 Belene muloi mayu ku daerah ini maksut tujuen ne pembersihen, kerna Belene dianggape perang Aceh nge selese. geraken pembersihen ini i pimpin Letnan Kolonel G.C.E Van Evalen ari tanoh Gayo, Alas sawah ku tanoh Batak.

Perlewenen ari rakyat Gayo mulewen belene gere kire surut dem semangate, sehinge ara pepien kampung sawah meh rayate. Tentera ni Belene renyel mengelilingi kampung-kampung hampir jep lo wan kelem mumerahi pejuang Gayo. Sebeb pejuang Gayo nge muloi mumake taktik geriliya sawah ku ton 1938. dele Panglime perang ni kite selaku pejuang Gayo, lagu:

1. Panglime Perang Amin,
2. Panglime Pang Piah Beramat,
3. Panglime Perang Pren,
4. Petue Putih,
5. Petue Leman,
6. Penghulu Lot,
7. Penghulu Pertik,
8. Pang Dollah,
9. Pang Latih,
10. Raja Putih,
11. Reje Kahar,
12. Aman Gombang,
13. Aman Gombang Amat Getie,
14. Lahidin,
15. Panglime Cik,
16. Panglime Mat Saleh,
17. Panglime Cik Tampong,
18. Panglime Ali Gayo,
19. Pang Sali,
20. Pang Muda,
21. Pang Jalim,
22. Pang Manap,
23. Raja Cik Pasir,
24. Panglime Geter,
25. Ejem,
26. Tengku Di Barat,
27. Tengku Amat,
28. Tengku Di Batee,
29. Tengku Aman Sejuk,
30. Tengku Gayo,
31. Tengku Imen Lemot,
32. Ime Penghulu Mungkur,
33. Imem Pulo Tige,
34. Imem Linge,
35. Tengku Mude Pendeng,
36. Tengku Mude Kute Sre,
37. Tengku Mude Padang,
38. Corno,
39. Leube Grondong,
40. Pang Akeb Samar Kilang,
41. Pang Ramung,
42. Amat Dimot,
43. den dele ilen si gere tercatat pejuang-pejuang ari Tanoh Gayo melewen Belene.

    

    Ekspedisi ke Gayo dan Tanah Alas yang menurut sumber Belanda sendiri terkenal kejam. Sekitar 2.900 orang mereka bunuh, diantaranya 1.150 perempuan dan anak-anak. Seorang anggota Parlemen Belanda dari partai Katolik, Victor de Stuers, terus terang menyebut suatu “sejarah pembunuhan (moord geschiedenis)” (Baca buku : Het Koninklyk Nederlands-Indisch Leger 1830-1950, oleh HL. Zwitzer dan CA. Heshusius.halaman 46)

Pelitik mumecah belah si ayon Belene ku wan masyarakat sehingge daerah Gayo lepas i kuasa e. wan tengah bepakat mucatur kati tamah kuet, Belene munaran pasuken Marsose si arene i ton-ton strategis lagu i Blang Kejeren, Lokop, Tangse den Bakongen.

Entap ni pengaruh ni Belene iromekne peredepen penduduk si kuet urum norma hukum, agama, edet istiedet den sosial si kire natewe sebeb ini si mera mulewen Belene. sehingge isesopene ketenti ara penduduk mulewen. sembalike ike ara norma atawa nilai-nilai sengkirene mengunteng si Belene i orepne i dukunge i bina den gere i larange ara wan masyarakat.

Dalam betape ara si nguk kin inget-ingeten Belene i tos se jelen raya Takengen-Biren den jelen-jelen i perempusen ni Belene. lagu munuke perempusen uyuem, empus kupi Blang Gele, Bergendal, Paya Tumpi, Bukit Menjangen, Gunung Tosari, Bur ni Bius, Jamur Barat, Bandar Lampahen, Umang den perempusen Teh i Redelong. kemuduk noya mien Belene munos pabrik terpentin i Bandar Lampahen, pabrik kupi I Bandar Lampahen den Pabrik Teh i Redelong. (Forum Pake Gayo)